از لاکان تا مولانا (نگاهی لاکانی به سیر رشد روانی سوژه در آرای مولانا)

در دیدگاه پساساختارگرانه لاکان، سوژه پس از عبور از «سطح خیالی»، به «ساحت نمادین» قدم می گذارد و آنجاست که توهّم های کودکانه فرو می ریزد و فرد دچار فقدان می شود. کودک پیوسته میل دارد به عالم کودکانه سطح خیالی رجعت کند و می کوشد با «اُبژه های دیگریِ کوچک» به آن عالم یگانگی و اتّحاد تقرّب جوید. امّا از آنجا که در ساحت نمادین، زبان بر انسان مسلّط است و گریز از آن امکان پذیر نیست، چنین تقرّبی فقط تقرّبی نسبی و گذراست. آرای مولانا جلال الدّین محمّد بلخی درباره سیر رشد روان انسان را نیز می توان از گذرگاه این نظریه مورد توجّه قرار داد. از دیدگاه مولانا، روح- که از سرچشمه و مبدأ اصلی خود جدا شده است- پس ازعبور از سطح خیالی، به این جهان (ساحت نمادین) قدم گذاشته است و پس از آنکه مدّتی در این جهانْ سرگرم تعلّقات دنیوی و گرفتار «زبان» می شود، درمی یابد که از اصل خود دور شده است (مهم ترین وجه تشابه نظر لاکان و مولانا نیز در همین تسلّط زبان بر انسان است). درنتیجه، می کوشد به مبدأ نخستین خود تقرّب جوید و با اُبژه های دیگریِ کوچکی چون پیران و مظاهر الله، و دل و سماع عارفانه- که هرکدام نشانی از عالم مبدأ او هستند- به اصل خویش نزدیک شود. در این جستار، نگارندگان برآنند تا ابتدا سیر رشد روانی را از دیدگاه لاکان توضیح دهند، سپس این نظریات را در آرای مولانا بررسی کنند.